Particularitads dal Parc Naziunal Svizzer
Protecziun totala
Il Parc Naziunal Svizzer cumpiglia ina cuntrada natirala alpina cun ina fauna e flora fitg ritga. En quest spazi da viver vegn la natira surlaschada a ses svilup natiral. L’uman gioga qua ina rolla d’aspectatur: el è perditga dals process dinamics che dattan a questa cuntrada ses caracter incumparabel.
Il pli vegl parc naziunal da las Alps
Il Parc Naziunal Svizzer ha ina surfatscha da 170 km2. El è il pli grond reservat e l’unic parc naziunal da la Svizra. Tenor l’Uniun internaziunala per la protecziun da la natira (IUCN) appartegna il Parc Naziunal Svizzer a la gruppa la pli exclusiva dals reservats natirals (cuntrada selvadia) cun prescripziuns da protecziun las pli severas. Fundà l’onn 1914, è el ultra da quai il pli vegl parc naziunal da las Alps e da l’Europa Centrala.
Ina fauna multifara
Il Parc Naziunal è enconuschent per sia ritga fauna e flora alpina e per sia natira intacta. Ils viandants pon observar chamutschs, tschiervs, capricorns, muntanellas ed evlas, fotografar flurs alpinas da tuttas colurs, admirar las pli differentas cuntradas muntagnardas intactas e far bellezzas spassegiadas sin las vias e sendas marcadas.
La perscrutaziun scientifica permetta da chapir ils process da la natira. Il PNS serva sco labor al liber, en il qual nus pudain observar e chapir co che la natira sa sviluppa senza influenza umana.
Statut Fundaziun da dretg public (sedia a Berna)
Lieu chantun Grischun (Engiadina & Val Müstair)
Autezza 1400 m s.m. (Clemgia/Scuol) – 3174 m s.m (Piz Pisoc)
Clima sitg, criv, ferma irradiaziun dal sulegl, pauca umiditad da l’aria
Surfatscha 170,3 km2, (17030 ha)
Fundaziun 1.8.1914 (entschatta 1909 Val Cluozza, Zernez)
Finamiras protecziun totala da la natira, perscrutaziun, sensibilisaziun
Vischnancas da fittanza (%) Zernez (68,6), S-chanf (13,5), Scuol (13,2), Val Müstair (4,7)
Entradas dal Parc 13 (obligatoric)
Rait da sendas 100 km sendas da viandar uffizialas, da quellas 2 rutas alpinas (alv-blau-alv)
Visitaders ca. 120 000 ad onn
Plazs da paus 18 (scumandà da far fieu e da bivacar)
Via dal Pass dal Fuorn 7 parcadis (dumber limità) → Viadi
Meds da transport publics 8 fermadas d’auto da posta en il Parc (P1/P3/P4/P6/P8/P10, S-charl, Prasüras) → Viadi
Pernottaziun en il Parc: Chamanna Cluozza, Hotel Parc Naziunal Il Fuorn
Camping scumandà en il Parc (incl. parcadis); en il conturn be plazs uffizials
Chauns ston star ordaifer il Parc, era sch’els èn vi da la corda (Disposiziuns da protecziun)
Organisaziuns turisticas Engiadina Scuol Samnaun Val Müstair, Engiadina San Murezzan
Excursiuns guidadas vasta purschida durant la stagiun auta, excursiuns guidadas privatas sin dumonda
Equipament vestgadira chauda; buns chalzers da viandar; perspectiv
Tavlas d’orientaziun tar mintga entrada dal Parc e sin ils parcadis (entschatta da la senda)
Senda ecologica Il Fuorn-Stabelchod-Margunet-Val dal Botsch, 3,5 uras
Vegetaziun: guaud 28% (da quai 99,5% guauds alpins), pastgets alpins 21% (qua creschan las bleras plantas alpinas, → dapli), senza vegetaziun 51% (grava, grippa, auta muntogna)
Enviern n’è il Parc betg accessibel (skis n’èn betg lubids)
Collavuraturas e collavuraturs ca. 50 → Team
Infurmaziun Nov Center dal Parc a Zernez, infurmaziun turistica Zernez
Basas e finamiras
La lescha dal Parc Naziunal, relaschada il 1980, è la basa giuridica dal Parc Naziunal e descriva sias incumbensas. La lescha definescha il caracter e la finamira dal Parc Naziunal:
«Il Parc Naziunal è in reservat, en il qual la natira è protegida da tuttas intervenziuns umanas e nua che l’entira fauna e flora vegn surlaschada a ses svilup natiral.»
La lescha furma la basa per la protecziun dal Parc Naziunal, las disposiziuns detagliadas èn inditgadas en l’ordinaziun chantunala. Quella cuntegna indicaziuns davart las finamiras da protecziun, las sendas, ils scumonds e las disposiziuns penalas. En il model directiv èn resumadas nossas trais finamiras principalas:
Il Parc Naziunal Svizzer è ina cuntrada selvadia protegida severamain. Ils animals e las plantas pon sa sviluppar a moda libra. E nagin n’intervegn en ils process natirals.
Quai che pioniers sabis han fundà avant 100 onns, è oz in juvel: l’emprim parc naziunal da la Svizra ed il pli vegl da las Alps. Tenor la definiziun da l’Uniun internaziunala per la protecziun da la natira (IUCN) appartegna il Parc Naziunal Svizzer (PNS) a la pli auta categoria I (cuntrada selvadia) e gioga damai en la “Champions League” dals territoris da protecziun. Quest aut status da protecziun oblighescha. En il Parc Naziunal èsi scumandà da bandunar las sendas, cleger flurs, segar ils prads, mazzar animals u derscher plantas. La natira è surlaschada a sasezza e na po betg vegnir transfurmada.
Co sa sviluppa la natira senza l’influenza da l’uman? La perscrutaziun da basa e la perscrutaziun da lunga durada gidan a chapir ils process cumplexs.
Scienziadas e scienziads da divers instituts da perscrutaziun nizzegian quest laboratori al liber unic per s’acquistar enconuschientschas davart il svilup da las spezias e las midadas dals spazis da viver en las Alps. Ils disturbis umans minimals e las activitads da perscrutaziun da blers onns entras anteriuras generaziuns da scienziads, porschan cundiziuns idealas per las pli differentas disciplinas da perscrutaziun.
Las retschas da datas dal Parc Naziunal, rimnadas durant blers onns, èn unicas ed accentueschan sia impurtanza sco lieu da perscrutaziun attractiv.
Las emprimas surfatschas d’observaziun permanentas èn vegnidas endrizzadas gia il 1917 e vegnan perscrutadas e documentadas dapi lura regularmain.
Ils perscrutaders en il Parc Naziunal portan ina fascha da colur enturn il bratsch ed infurmeschan gugent davart lur activitads.
→ Ulteriuras infurmaziuns: Scienza
Las spassegiadas tras il Parc Naziunal permettan da scuvrir la natira cun tut ils senns. Ina visita en il Center dal Parc porscha numerusas infurmaziuns interessantas per chapir meglier la natira.
Viandar tras la natira intacta, observar muntanellas sin curta distanza, admirar stailalvas a l’ur da la senda, guardar sch’ins vesa in tschess-barbet, discutar cun in guardian dal parc: quai èn eveniments che stattan en buna regurdientscha.
Cun sia lavur d’infurmaziun multifara vul il PNS render pli enconuschent als giasts la natira e ses process cumplexs e gudagnar partenaris per la protecziun da quella.
Excursiuns guidadas, sendas d’aventura, offertas per famiglias o scolas, referats, exposiziuns, in guid da viandar digital e numerusas publicaziuns èn ils elements centrals dal program da l’educaziun ambientala dal PNS.
Il Center dal Parc a Zernez porscha numerusas offertas interactivas che permettan da far experientschas multifaras. Uschia è el per pitschen e grond in lieu ideal per cumenzar u terminar ina spassegiada.
Origin e svilup
Fritz e Paul Sarasin, Carl Schröter, sco era l’Engiadinais Steivan Brunies – ils fundaturs dal Parc Naziunal da pli tard, sa faschevan quitads observond las intervenziuns progressivas en il mund muntagnard e l’industrialisaziun creschenta. Els han fundà la Lia svizra per la protecziun da la natira, per far frunt a quest svilup. Lur visiun: reservar in toc terren, nua che la natira duai pudair sa sviluppar senza intervenziuns da l’uman. Brunies commentescha quai il 1906 cun ils suandants pleds:
«… be tras in’ovra d’ina tala dimensiun èsi da sperar ch’ins possia salvar la flora e fauna anc existenta ed oriunda da noss pajais en in territori specific.» (S. Brunies, 1906)
Er l’emprim inspectur forestal federal Johann Coaz ha giugà ina rolla impurtanta en il process da furmaziun da l’emprim parc naziunal da las Alps grazia a sias colliaziuns cun purtaders da decisiun centrals. Ina resumaziun:
Gia baud, il 1904, intimescha cusseglier naziunal dr. Bühlmann da fundar ina gronda zona da protecziun. Suenter examinaziuns minuziusas sa demussi che la regiun enturn il Pass dal Fuorn è la pli adattada, pervi da sia isolaziun e pervi da sia ritgezza da flora e fauna.
Il 1909 pon ils piuniers da la protecziun da l’ambient prender a fittanza la Val Cluozza da la vischnanca da Zernez, e quai per 25 onns. Per pudair finanziar quest fit, fundeschan els la Lia svizra per la protecziun da la natira, la Pro Natura dad oz.
Pervi da la zoppina na po la vischnanca da Zernez betg pli chargiar sias alps cun muvel da l’Italia. Quai maina a grondas perditas finanzialas e favurisescha las tractativas per integrar ulteriuras regiuns en in Parc Naziunal.
L’onn 1913 visita ina cumissiun parlamentara da Berna la Val Cluozza ed è immediat intgantada da l’idea dal Parc Naziunal. In onn pli tard vegn fundà uffizialmain l’emprim Parc Naziunal da las Alps.
Il 1. d’avust 1914 vegn fundà il Parc Naziunal Svizzer. Ses emprim survegliader è l’Engiadinais Steivan Brunies da Cinuos-chel.
Il 1936 sto il Parc Naziunal acceptar in’emprima sconfitta: sin giavisch da la vischnanca da Scuol vegn la Val Tavrü puspè separada dal Parc.
L’onn 1957 accepta la populaziun svizra, suenter cumbats da votaziuns fitg hectics, da dar la concessiun a las Ovras Electricas Engiadinaisas per trair a niz l’aua dal Spöl sin il territori dal Parc Naziunal. Quai mida il sistem ecologic dal Spöl da maniera persistenta.
Il 1968 vegn inaugurada la Chasa dal Parc a Zernez, nua ch’èn domiciliadas a partir dal 2008 l’administraziun communala e la scolina.
Il 1980 procuran la nova lescha dal Parc Naziunal ed in’ordinaziun chantunala per ina clera basa giuridica per il Parc Naziunal.
L’onn 2000 vegn il Parc Naziunal engrondì per 3,6 kilometers quadrat tras la regiun da Macun cun tut ses lais. L’idea da stgaffir enturn il Parc Naziunal existent ina zona circumdanta na chatta betg ina maioritad en la populaziun.
Dapi l’onn 2001 vegn lavurà vi dal project da la Reservat da biosfera Engiadina Val Müstair. Il Parc Naziunal fa part en quella sco zona centrala. La cuntrada cultivada da la Val Müstair ed ina part dalla vischnanca da Scuol furman la zona da tgira e da svilup.
Il 2008 è vegnì inaugurà il nov Center dal Parc a Zernez. Quesa infrastructura porscha a la lavur publica dal Parc Naziunal cumplettamain novas pussaivladads.
Il 2014 festivescha il Parc Naziunal Svizzer ses giubileum da 100 onns cun numerusas occurrenzas e projects.
Il 2017 renconuscha la UNESCO uffizialmain il Reservat da biosfera Engiadina Val Müstair.
L’onn 2021 integrescha la IUCN il Parc Naziunal Svizzer en la Glista verda. Quai è ina distincziun per territoris da protecziun cun in management exemplaric e cun ina lavur encorunada da success per la protecziun da la natira.
L‘ onn 2023 ha lieu la reavertura dal Center dal Parc Naziunal ch‘ è vegnì inscenà cumplettamain da nov.
