Las autas muntognas

Qua sa porscha ina ritscha da fenomens captivants.

A prima vista è questa cuntrada alpina plitost deserta, ma sch’ins guarda pli exact pon ins scuvrir ina ritgezza da fenomens captivants.

En quest spazi da viver fitg pover domineschan l’aura e l’erosiun. Ils animals e las plantas che vulan viver qua ston avair abilitads extraordinarias da s’adattar.
La crappa dat la tempra a questa cuntrada tranter prads flurints ed ils pizs ils pli auts. Pizza dentada sa drizza vers tschiel e gondas imposantas sa tiran aval.


L’erosiun marca la cuntrada da las autas muntognas. En quests lieus na po la vegetaziun stgarsa betg pli retegnair il terren. Crappuns schluccads dal grip tras la forza enorma da l’aua schelada ramplunan aval e furman graveras imposantas.

 

E020 Bild&Text mit Links Element

Aura e vent

Nagin auter spazi da viver n’è talmain expost a l’aura ed al vent sco las autas muntognas. Temperaturas extremas e vents burascus pretendan da tuttas creatiras ina resistenza maximala.

En las autas muntognas èn las temperaturas medias sur onn enturn u sut nulla. Las temperaturas minimalas e maximalas sa movan tranter –40 e +60°C! Ferms vents sfradentan anc dapli. La naiv è bain ina protecziun excellenta cunter il fraid, ma en lieus exponids vegn ella suflada davent regularmain.

Il clima sitg ed il terren magher da dolomit n’èn betg gist in spazi da viver fitg favuraivel per ina vegetaziun en las autas muntognas dal Parc Naziunal.

E010 Textblock-Element

Schelira permanenta

Gia avant onns èn ils spezialists s’occupads da la schelira permanenta; oz è quest fenomen era d’impurtanza sociala.
Davent d’ina autezza da ca. 2400 m s.m. en spundas sumbrivaunas e davent da 2800 m en spundas suleglivas è il terren dal Parc Naziunal schelà sur onn. Be la stad sdreglian ils 1 fin 2 meters superiurs. La schelira permanenta n’è betg vesaivla a la surfatscha e vegn perquai strusch remartgada.En vista al stgaudament dal clima ha il fenomen da la schelira permanenta oz dapli impurtanza. Sche questa schelira sa sdreglia, pon las spundas vegnir en moviment. En regiuns abitadas po quai augmentar il privel da lavinas da glitta. A Puntraschigna en l’Engiadin’Ota construescha la vischnanca perquai rempars per minimar quest privel. Las muntanellas paran da savair, nua che la schelira permanenta cumenza. Lur taunas d’enviern en mintga cas n’èn mai en tals lieus. Quels n’èn betg adattads, siond che la temperatura en la tauna na dastga betg sa sbassar sut il punct da schelira.

E015 Bild Element
Blockgletscher Val Sassa

E010 Textblock-Element

Glatscher grippus

En furmas elegantas suondan quests imposants glatschers grippus la gravitaziun.

Auter ch’ils glatschers da glatsch sa cumponan ils glatschers grippus per la gronda part da material da crappa cun tranteren zonas emplenidas da glatsch. Suandond la gravitaziun sa ruschnan els plaunsieu aval cun ina spertezza da fin in mez meter ad onn.

La stad sdreglian ils 1 fin 2 meters superiurs dal glatscher grippus. Ins po alura dudir l’aua da naiv che defluescha en profunditad minima sin la surfatscha dal glatsch.

La tura Chamanna Cluozza-Fuorcla Val Sassa-S-chanf maina speravi a quest glatscher en la Val Sassa. Il glatscher grippus è bunamain 2 km lung!

E020 Bild&Text mit Links Element

Soliflucziun – Terrens ruschnants

Las lieungas da soliflucziun èn las furmas las pli spectacularas en las autas muntognas. Ellas sa stendan sur entiras spundas.

Quests ‘daguts’ sa furman cura ch’il terren sa sdreglia, s’emplenescha cun aua e sa ruschna aval sin il fund schelà. Cuntrari als glatschers grippus n’èn las lieungas da soliflucziun betg liads stringentamain a la schelira permanenta. Els èn fitg frequents en il Parc Naziunal en autezzas da 2300 fin 2700 m s.m.

Las lieungas da soliflucziun activas sa movan mintg’onn insaquants centimeters aval, tut tenor la pendenza da la spunda. Lieungas da soliflucziun inactivas èn cuverts pli ferm da vegetaziun cha las activas.

En la regiun tranter Munt Buffalora e Munt la Schera (ruta 15) exista in grond dumber da lieungas da soliflucziun per part activas. Qua perscruteschan ils experts era quests elements particulars da la cuntrada.

 

To top