Strusch in auter utschè en il Parc Naziunal dat tant da discurrer sco il tschess barbet.
En il 19avel tschientaner era il tschess barbet extirpà en las Alps. Quest utschè ch’ins smaladiva pli baud sco rapinader e «tschess d’agnels» viva en realitad da cadavers e d’ossa. Sias griflas n’èn betg adattadas per tschiffar la preda.
Illustraziuns istoricas renfatschan al «tschess d’agnels» in cumportament da rapinader. Schizunt uffants duai el avair rapinà.
La raschun per la tema dal tschess barbet e damai per sia extirpaziun pon esser stadas sias alas imposantas d’ina ladezza da bunamain 3 meters.
Ils tschess barbet sa nutreschan oravant tut dad ossa. Quella cuntegna ina gronda part da grass e da protein. Gronds oss laschan ils utschels crudar da grondas autezzas sin plattas-crap, nua ch’els van en stgaglias. Cun questa strategia occupescha il tschess barbet ina nischa ecologica incontestada.
Entaifer in project che cumpiglia l’entira regiun alpina vegnan dapi il 1986 danovamain colonisads tschess barbets, il 1991 per l’emprima giada er en il Parc Naziunal.
Cun quai duai la largia tranter la zona da derasaziun en las Pireneas e quella en il Balcan puspè vegnir serrada. Ulteriurs lieus da recolonisaziun èn il Rauristal en l’Austria, la Savoia Auta ed il parc naziunal Mercantour en Frantscha e dapi il 2000 la Val Martell en il parc naziunal Pass dal Stelvio en il Tirol dal Sid.
En la Val da Stabelchod en il Parc Naziunal Svizzer han ins mess en libertad dal 1991 fin il 2007 en tut 26 giuvens tschess barbets che derivan da manaschis d’allevament.
Ils ultims onns hai per fortuna dà en l’Engiadina ed en il territori da cunfin cun l’Italia plirs cuaditschs natirals. Per quest motiv na vegnan mess en libertad nagins tschess barbets pli en il Parc Naziunal. Ulteriuras infurmaziuns davart il tschess barbet chattais Vus sut www.bartgeier.ch.
Ils tschess giuvens ed ils creschids han in plimadi da colur fitg differenta.
Tschess barbets giuvens han adina ina colur stgira, grisch brina. Pir cun 3 fin 4 onns vegnan il chau ed il pèz pli clers. Tranter mastgels e femnas datti strusch differenzas da colur.
La colur cotschnenta dal tschess barbet creschì è in segn spezial. En in ritual sa dattan els colur en puzs che cuntegnan oxid da fier.
Ils ovs dal tschess barbet èn vaira gronds e paisan tranter 200 e 250 g. La femna metta per il solit dus ovs. L’emprim pitschen sorta da la crosa plirs dis avant ch’il segund e mazza quel en sias emprimas emnas da la vita. Quest cumportament vegn numnà «cainissem». Cun il segund ov ha la natira calculà ina reserva, en cas che l’emprim na fiss betg stà en urden. L’allevament da dus pitschens fiss memia bler per ils geniturs.